Κυριακή πρωί

Ώσπου να πιούμε τον καφέ, να σου και φθάνει ο γαριδάς με τη μικρή διάφανη, ολοζώντανη γαρίδα, που σπαρταρούσε στα μεγάλα κοφίνια και γυάλιζε σαν βροχή από λαμπερά αστράκια. Συνωστισμός! Όλοι σπρώχνανε ποιoς θα πάρει το ζωντανό δόλωμα, γιατί ο γαριδάς, ένας παμπόνηρος Κόπτης, είχε πάνω τη ζωντανή γαρίδα ενώ στα κατακάθια ήταν ανακατεμένο το μπαγιάτικο.
Μόλις παίρνανε τη γαρίδα, οι ψαράδες σκορπίζανε παρέες παρέες. Άλλοι φεύγανε με τα πόδια για την κοντινή παραλία, την Κορνίς όπως τη λέγαμε. Άλλοι περπατούσαν λίγο πιο πέρα μέχρι το αρχαίο ακρωτήρι "Λοχίας", τη Σελσίλα, που έκλεινε το ανατολικό λιμάνι. Άλλοι πάλι παίρνανε το τραμάκι στο πρώτο δρομολόγιο και πηγαίνανε στα καρβουνάδικα να πάρουν βάρκα.
Ήταν τόσα τα ψαροτόπια στην Αλεξάνδρεια, και παντού υπήρχε ψάρι, πολύ ψάρι!

Χάρης Τζάλας
Από τη συλλογή Alexandrea ad Aegyptum
εκδ. του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 1997

Πρωτοχρονιά 1944

- Ευτυχισμένο το 1944, φίλες μου, είπε ο Ζακ.
Η Μαρί-Κλώντ έσβησε τα φώτα. Φιλήθηκαν κι οι τρεις στο σκοτάδι.
Οι καμπάνες του Ευαγγελισμού και της Σάντα Κατερίνα χτυπούσαν επίσημα, ενώ συνεχίζονταν οι κρότοι των γυαλικών και τα υστερικά γέλια των καθώς πρέπει κυράδων της λεωφόρου Φουάτ. Άξαφνα φάνηκε πως θρυματιζόταν κάτι πολύ μεγάλο, ίσως μια ολόκληρη βιτρίνα με τα μπιμπελό και τις φαγιάντσες της, γκρεμισμένη από κάποιο μπαλκόνι. Ο ενθουσιασμός του αθέατου πλήθους έφτασε στο κατακόρυφο.
- Αλεξαντρινό έθιμο, είπε η Μαρί-Κλώντ. Είναι ένας τρόπος για να ξεφορτώνονται όλα τα παλιά γυαλικά της χρονιάς.

Στρατής Τσίρκας
Ακυβέρνητες Πολιτείες-Η Νυχτερίδα

(Γράφοντας ένα κείμενο, αντιγράφοντάς το, εννοώ, όταν οι λέξεις περνούν μία-μία από το χέρι σου-αυτό σε κάνει πολύ περισσότερο να το ζεις-παρά όταν το διαβάζεις.
Είναι μερικές λέξεις στο παραπάνω κείμενο, που μπαίνουν μέσα σου και σε μεταφέρουν στην Αλεξάνδρεια, Πρωτοχρονιά, 1944. Τις ακούτε;
Aχ αυτός ο Τσίρκας, αχ.)

των Λιονταριών τα όνειρα

Στον παράλληλο δρόμο τ' Ατταρινιού, ήτανε κι ένα πορνείο ξακουστό, το "Ρεβ ντε Λιόν", "των Λιονταριών τα όνειρα", σήμερα είναι...σχολείο.

Μανώλης Γιαλουράκης
Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1963

μουσαφιραίοι κι εξόριστοι

Πόσο θα ευφραινόταν η ψυχή του να κοιτά τη σημερινή Αλεξάντρεια, φτυστή όπως την οραματιζότανε.
.....
Μωρέ κοκορόμυαλοι, μας έλεγε, μωρέ βάλτε το καλά στο κακάρι σας, μουσαφιρέοι είμαστε, τι θαρρείτε; Ήρταμε, καλοκάτσαμε, κάναμε παιδιά κι εγγόνια. Ωραία. Μα ο νοικοκύρης κοιμότανε. Αμέ; Να τον ξυπνήσουμε, λέω. Να του ζητήσουμε το ελεύθερο, να μας πει κοπιάστε, για να γίνει το σωστό, να συψυχωθούμε κι εμείς. Γιατί, αν ξυπνήσει καμιά φορά, που θα ξυπνήσει, και μας βρει θρονιασμένους εδώ, θα μας δώσει μια κλωτσιά στα πισινά και θα μας ρίξει στη θάλασσα. Και δε θα μπορούμε να βγάλουμε τσιμουδιά γιατί θα 'χει δίκιο. Μην ακούτε μωρέ αυτούς τους χαρτογιακάδες και τους πουδραρισμένους. Αυτοί είναι φράγκοι. Φράγκικα μιλούνε στα σπίτια τους, φράγκους νταλαβερίζονται, φράγκικα μονολογάνε. Ο νους τους είναι στον παρά, ότι αρπάξουνε να παν να το ξεκοκαλίσουν στας Ευρώπας. Δεν είναι τόπος τους αυτός, δεν τον πονούνε. Η γης αυτή είναι νταρντάνα, είναι γεμάτη αυγά, όπως οι κέφαλοι που κατεβαίνουνε τον Αύγουστο και τους ψαρεύουμε με το πεζόβολο. Μα για να γκαστρωθεί και να γεννοβολήσει θέλει κότσια, μωρέ θέλει λαχάνιασμα, θέλει ξεπάτωμα. Πού να την προφτάσουμε εμείς οι μουσαφιραίοι. Αυτή γυρεύει τον αφέντη της. Δώστε τη σε τούτους εδώ, που 'ναι δική τους, και θα δείτε. Θα γεμίσουν ανθρωπάκια όλη την αχτή, θα χτίσουν οκέλες και φάμπρικες, σχολιά και θέατρα, θ' ανοίξουν δρόμους και δρομάκια, θα φτιάξουν καφενεία να κάθεσαι να πίνεις τη μαστίχα σου και να μιλάς με το θεό. Θα φυτέψουν πάρκα. Θα σκεπαστεί με κόκκινα φέσια και μαύρες μελάγιες όλη τούτη η κιτρινίλα, όπως γεμίζει παπαρούνες η έρημο κάθε άνοιξη.

Στρατής Τσίρκας
Ακυβέρνητες Πολιτείες, Η νυχτερίδα
Κέδρος, Αθήνα 1974, σελ 29-33

* Όλα τα αποσπάσματα τα σχετικά με την Αλεξάνδρεια, προέρχονται από το βιβλίο του Φαίδωνα Ταμβακάκη Αλεξάνδρεια: Μια πόλη στη λογοτεχνία που απόκτησα πρόσφατα από το παζάρι του βιβλίου.
Από τη μια (και κυρίως) η μεγάλη μου αγάπη για την πόλη αυτή, την οποία δεν έχω επισκευθεί (και ομολογώ ότι διστάζω να επισκευθώ, για να μην διαψεύσω όσα έχει πλάσει η φαντασία μου γιαυτήν), από την άλλη η επικαιρότητα της χώρας αυτόν τον καιρό, με κάνουν να θέλω περισσότερο να μοιραστώ τα κείμενα. Κυρίως τα σημεία που περιγράφουν την πόλη, τους δρόμους, τις γειτονιές, την ατμόσφαιρα. Για να νιώσει κανείς σαν να είναι εκεί, σαν να την βλέπει, ακόμη κι αν δεν έχει πάει ποτέ.

Η τριλογία του Τσίρκα και τα τέσσερα βιβλία του Αλεξανδρινού Κουαρτέτου του Ντάρρελλ, είναι ότι θα έσωζα από τη βιβλιοθήκη μου σε μια φωτιά, ότι θα έπαιρνα μαζί μου σ' ένα έρημο νησί, αν επρόκειτο να μην ξαναδιαβάσω ποτέ τίποτε άλλο. Αυτά τα επτά βιβλία.
Την Πηνελόπη Δέλτα την έχω διαβάσει πρόσφατα, δεν ήρθε η ώρα ακόμη να γράψω τα όσα έχω μέσα μου γιαυτήν.

Καρτιέ Γκρέκ

Η Αργινή γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1883. Εκείνο το χρόνο όλοι οι πιο επιφανείς έλληνες της Αλεξάνδρειας αγόρασαν οικόπεδα στην οδό Ροζέτα, πέρα από τη χτισμένη πόλη, σε μέρος έρημο ακόμα τότε, προς την έξω πύλη που έκλειε την οδό Ροζέτα. Οι πύλες έκτοτε κατεδαφίστηκαν, και όλο εκείνο το μέρος που λέγουνταν Porte Rosette κι έκλειε την πόλη προς το Ράμλε, έγινε πάρκα και περιβόλια. Επειδή λοιπόν μόνον έλληνες αγόρασαν τα απόμακρα εκείνα οικόπεδα και όλοι μαζί έκτισαν τα σπίτια τους, η συνοικία αυτή ονομάστηκε Quartier Grec.
Ήταν η ωραιότερη συνοικία της Αλεξάνδρειας, γιατί χτίστηκαν μονοκατοικίες όμορφες, όλες μέσα σε περιβόλια, και παντού φυτεύθηκαν δέντρα, έγιναν πρασιές, και στο πλούσιο χώμα της Αιγύπτου, μεγάλωσαν αυτά και φούντωσαν σε λίγους μήνες.
Αγόρασε κι ο πατέρας μας ένα οικόπεδο με μεγάλο περιβόλι, πάνω στην οδό Ροζέτας, και άρχισε να χτίζει.

Πηνελόπη Δέλτα, Πρώτες ενθυμήσεις
Ερμής, Αθήνα 1981, σελ. 114-115

Δρόμοι

Οδός Μπαμπ-ελ-Μαντεμπ, οδός Αμπού Νταρντάς, Μινέτ-ελ-Μπάσαλ (δρόμοι όπου γλιστράει κανείς επάνω στις νιφάδες του μπαμπακιού που ξεφεύγουν από τις μπάλλες), Νούζχα (ο ροδόκηπος, αναμνήσεις μερικών φιλιών) ή στάσεις λεωφορείων με ονόματα στοιχειωμένα: Σάμπα-Πασσά, Μαζλούμ, Ζιζίνια Μπακός, Σούτς, Τσανακλής. Μια πόλη γίνεται ένας κόσμος όταν αγαπάει κανείς κάποιον από τους κατοίκους της.

Λώρενς Ντάρρελλ, Αλεξανδρινό Κουαρτέτο-Α' Ιουστίνη
(μτφρ. Αιμίλιος Χουρμούζιος, εκδ.Γρηγόρη, Αθήνα 1961, σελ.65)

ποίηση

Whatever I saw
Before my eyes saw you
was a wasted life.
How could they consider that part of my life?

* Oum Kalthoum: Your Eyes (από το ντοκιμαντέρ A Voice Like Egypt)

υπέροχος έναστρος ουρανός

Τις Ακυβέρνητες Πολιτείες τις διάβασα πρώτη φορά το καλοκαίρι του 1984, λίγο πριν τα 18, σ ένα κάμπινγκ της Χαλκιδικής-διακοπές σε σκηνή με φίλες…
Δεν θυμάμαι πόσες μέρες ήτανε, ούτε αν έκανα κανένα μπάνιο…
Θυμάμαι ότι ένα βράδυ κάποιος βογγούσε στη διπλανή σκηνή, κι εμείς ανησυχήσαμε, αναρωτιόμασταν αν χρειάζεται βοήθεια…μείναμε καθισμένες πολύ ώρα μέσα στη σκηνή, σχεδόν πανικόβλητες, διχασμένες από την επιθυμία να βοηθήσουμε, και τον δισταγμό-μήπως ενοχλήσουμε…μέχρι που τα βογγητά ησύχασαν-θα της πέρασε μάλλον…Πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να ξανάρθει μια μέρα-εντελώς ξαφνικά αυτό το συμβάν στο μυαλό μου, εντελώς ξεκάθαρο αυτή τη φορά, και μ έλουσε κρύος ιδρώτας αντικρίζοντας την αφέλειά των 18 μας χρόνων…
Τι κατάλαβα από την τριλογία τότε? ….ατμόσφαιρα, αέρας, ποιότητα…
Ναι, βιβλία ποιοτικά παίρναμε πάντα μαζί μας στις διακοπές, από τότε!
Τώρα οι τρεις στις τέσσερις είναι χωρισμένες…


Την ξαναδιάβασα (την τριλογία) το 1992-όταν ο Κώστας έφυγε φαντάρος. Ένα καλοκαίρι-μόνη για πρώτη φορά μετά από 7 χρόνια αυτοκολητότας, τόσης που να παραπατάω περπατώντας, σαν να μου έλειπε ένα πόδι, γιατί δεν είχα το σώμα του δίπλα μου να βαδίζουμε μαζί. Αυτό το κενό με άφησε μόνη με τον εαυτό μου, με κοίταζα και δεν με ήξερα, κοιμόμουν με τις στοίβες των βιβλίων αστρολογίας δίπλα μου, προσπαθώντας να καταλάβω τα πως και τα γιατί, τα ποια είμαι και τι θέλω, τι μπορώ και τι κάνω…αφέθηκα για άλλη μια φορά σαν φύλο σε παρέες… Το μόνο που έμεινε είναι μια βραδιά σε μια καλοκαιρινή ντισκοτέκ, να χορεύω ξυπόλητη επί ώρες-ούτε τόχα ξανακάνει, ούτε το ξανάκανα ποτέ. Τουλάχιστον ξέρω ότι γίνεται, κι ότι μπορώ.
Στη δεύτερη ανάγνωση προχώρησα λίγο-πολύ λίγο όμως μόνο, παραπέρα.
Κατάλαβα έρωτα, δυνατό, πιο δυνατό από την πολιτική-αυτό μόνο μπορούσα τότε να καταλάβω.

Η τρίτη φορά ήταν το 2001-όταν χώριζα. Λιγότερο φτερό τώρα-κυριολεκτικά και μεταφορικά! Πόνος, πόνος, πόνος και απόγνωση, σε όλα τα επίπεδα. Όλα του (βιβλίου) με πόνεσαν, κυρίως οι έρωτες-που αλλάζουν αντικείμενο αλλά όχι και ένταση, με την ευκολία που γίνεται στην ζωή… και οι πολιτικές, και η μοναξιά, η ηλικία, η υπομονή-πολύ υπομονή, για πάντα, για όλη τη ζωή, μέχρι την επόμενη ζωή… η απόγνωση…
μέχρι και το πολυτονικό της εκτύπωσης!
Αργά, αργά, αργά αυτή τη φορά, από τη μια για να μπορέσω να καταλάβω, και μετά, για να μη βγω από μέσα του, για να νιώσω μέχρι το πετσί μου-μέσω του βιβλίου, αυτά που ένιωθα και δεν ήθελα να τα καταλάβω.

Η ώρα της τέταρτης ανάγνωσης δεν ήρθε-ακόμα. Η τριλογία είναι εκεί, κάτασπρη, εντάξει, όχι τόσο κάτασπρη πια, και με κοιτάζει.

O κύριος Emanuele Luzzati γεννήθηκε στις 3.6.1921 στην Γένοβα όπου και ζει ακόμη.
Ζωγράφος, διακοσμητής, εικονογράφος, κεραμίστας, σκηνογράφος θεάτρου και σχεδιαστής κοστουμιών, εικονογράφησε ανάμεσα σε άλλα και τα παραμύθια των αδελφών Γκρίμ και την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων του Λούις Κάρολ.

Τον γνωρίσαμε το 1993 στην Έκθεσή με πίνακες και μακέτες σκηνικών του στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης, που διοργανώθηκε από την Ένωσης Θεάτρων της Ευρώπης.


* * * * * * *